Van tolk naar tolkgebruiker

Hoe onmisbaar ben jij, voor jezelf?

Waarom doe jij wat je doet? Welke keuzes maak je in je werk als tolk? Wat betekenen je keuzes voor alle betrokkenen? Voor je collega’s?

Afwegingen maken. Reflecteren. Bewust werken. En soms fouten maken. Een keuze die achteraf minder handig uitpakt. Een tolkklus die minder soepel loopt dan je had gewild.

Herkenbaar, denk ik, voor iedereen die tolkt en bewust met bezig is met kwaliteit en goed werk leveren, in allerlei werkomstandigheden.

Er zijn vragen die ik mezelf regelmatig stel

In mijn werk als tolk Gebarentaal zijn er vragen die ik mezelf regelmatig stel. Vijftien jaar tolken in allerlei situaties, van wieg tot graf, maakt het aantal vragen niet minder. Wel worden ze soms anders. Tolk ik een zitting bij het Gerechtshof of een forensisch psychiatrisch onderzoek, maak ik andere afwegingen dan als ik een tupperwareparty tolk. Voordat je denkt: ‘tupperwareparty tolken?!’ Ja, ook daar zijn mensen die minder horen die graag meedoen.

Keuzes maken

Hoe maak ik dan keuzes? Mijn visie op mijn werk heeft invloed daarop. Waar mogelijk stem ik af met mijn klanten. Ook gebruik ik intervisie en intercollegiaal overleg om dilemma’s te bespreken en keuzes te evalueren. Doorlopend bouw ik aan de kwaliteit van mijn werk.

Ik heb nog een pet op: ik coach en interviseer collega’s, met een accreditatie van het RTGS, het Register Tolken Gebarentaal en schrijftolken. Naast collega’s staan om hen te helpen als mens én in hun vak te ontwikkelen is machtig mooi werk. Samen kijken wat goed gaat en waarop je kunt vertrouwen. Bijsturen en doorontwikkelen naar waar je heen wilt.

Tolken Gebarentaal hebben klanten op basis van het (ontbreken van) gehoor, wat anders is dan bij gesproken taaltolken

Gesproken taaltolken tolken voor iemand uit een bepaalde streek of land van herkomst. Dat is als tolk Gebarentaal anders, zij tolken voor iemand op basis van gehoor. De overeenkomst is dat ze voor alle aanwezigen tolken: communicatie is tweerichtingsverkeer. Een deel van mijn klanten ziet zichzelf als Doof: ‘niet horen’ als onderdeel van een culturele identiteit. Een ander deel ziet zichzelf als cultureel horend, met oren die het minder doen. Als tolk Gebarentaal word ik dus ingezet op basis van een fysiek kenmerk: (ontbreken van) gehoor. Je kunt -als je gebaren kent- door verandering van je gehoor ineens toetreden tot de doelgroep van een tolk Gebarentaal.

Je kunt dus ineens zelf een tolk Gebarentaal nodig hebben

Ik had nooit kunnen bedenken dat mij dat zou overkomen: een deel van mijn gehoor verliezen en doorschuiven naar mijn eigen klantengroep. In 2018 werd ik plotseling slechthorend.

Kijken vanuit een uniek perspectief: die van tolk én van tolkgebruiker

Nu ik zelf tolken inzet, kijk ik vanuit een uniek perspectief: van tolk én van tolkgebruiker. Dat betekent dat ik een goed team kan vormen met mijn tolk, ik weet wat helpt en nodig is. De beste kwaliteit lever je namelijk als tolk samen met je klant.

Dat betekent ook dat ik zie hoe keuzes uitpakken. Nu ik zelf tolkgebruiker ben, kijk ik anders. Dan zie ik de tolk, die in een volle agenda mijn opdracht erbij stopt, moe zijn. Of nog met gedachten ergens anders. De mimiek die vervlakt en de vertaling die krommer wordt. Dat heeft direct invloed op mijn functioneren: als de taal die ik aangereikt krijg rammelt, kan ik minder goed meedoen en ontstaan er sneller misverstanden. Dat geeft ander dilemma. Heb ik liever een tolk die moe is of geen tolk?

In mijn tolkcarrière ging het net zo. Vaak blije klanten, veel aanvragen, volle agenda. Hier nog een opdracht. Daar zit nog iemand zonder tolk, dan ga ik wel.

Als je zo kijkt, maak je dan dezelfde keuzes?

Ik ben vrij snel gestopt met me af te vragen of ik met de kennis van nu als tolk andere keuzes zou maken en welke dat dan zouden zijn. Er was veel moois en waardevols. En natuurlijk waren er ook dingen die anders of beter hadden gekund. En toch, toch is er één ogenschijnlijk suf ding dat ik wel zou veranderen. Een ogenschijnlijk suf ding dat een groot verschil had gemaakt voor mijn klanten én ook voor mijzelf: zelfzorg.

Uit een gevoel van willen bijdragen, iedereen een tolk gunnen, en ook omdat ik mijn werk leuk vond, vloog ik vaak van hot naar her. Had ik meerdere opdrachten op een dag. Soms zes dagen per week. Of zat ik met kerst weer op het politiebureau te tolken. Naast mijn privéleven. Ik was vaak moe. Ging nog even door, ook als mijn lijf een grens aangaf. Nu heb ik zelf ervaren dat een vermoeide tolk of eentje die met de gedachten elders is, soms maakt dat ik met mijn gehoorverlies minder goed mee kan doen.

Het ogenschijnlijk suffe ding dat zelfzorg heet

Zelfzorg dus. Essentieel voor je eigen vitaliteit en levensgeluk én voor een goede communicatie tussen je klanten. Ik was blij verrast dat zelfzorg is opgenomen in de herziene beroepscode voor tolken Gebarentaal (2022), onder de waarde professionaliteit.

  1. Professionaliteit

Ik oefen mijn beroep uit ter facilitering van de communicatie tussen meerdere tolkgebruikers. Ik respecteer de waarden en normen van alle betrokkenen, behoud mijn professionaliteit, zorg goed voor mijzelf tijdens de tolkopdracht en neem niet inhoudelijk deel aan de situatie.


Dat wordt in dezelfde code uitgewerkt met: ‘Dit betekent onder andere dat ik: […] zorg voor mijn sociaal, geestelijk en lichamelijk welzijn.’[1]

Je vragenlijstje uitbreiden

Als ik nu als tolk zou werken, zou ik mijn vragenlijstje uitbreiden. Met vragen die over mezelf gaan. Wat betekenen mijn keuzes voor mij als mens? Voor mijn vitaliteit en levensgeluk? Voor mijn tijd om samen te zijn met wie me lief zijn?

Hoe onmisbaar ben jij, voor jezelf?

We denken soms dat we onmisbaar zijn. Werken ons drie slagen in de rondte. Misschien mag de vraag veel vaker veranderen in: ‘Hoe onmisbaar ben ik, voor mij?’

Anke Heij (1979) werkte van 2004 tot 2018 als tolk Nederlandse Gebarentaal. Nadat ze door plotselinge slechthorendheid haar carrière als tolk verloor, vond ze zichzelf opnieuw uit. Vanuit haar bedrijf Kunst van het Mogelijke (coaching, training en advies bij gehoorverlies) faciliteert ze mensen om met gehoorverlies optimaal te functioneren en samen te werken. Dat doet ze door het aanreiken van kennis, techniek en strategieën. Daarnaast coacht en interviseert Anke tolken Gebarentaal (RTGS-geaccrediteerd), vanuit de gedachte dat bijdragen aan tolkwaliteit ook bijdraagt aan optimaal functioneren en samenwerken.

www.kunstvanhetmogelijke.nl

[1] Beroepscode tolken Gebarentaal, versie 2022, Nederlandse Beroepsvereniging Tolken Gebarentaal, www.nbtg.nl. Bladzijde 2 en 3.

 

Foto: Anouk Strijbos Fotografie

Anouk Strijbos Fotografie - Anke Heij