Metaforen en vertalen (opname)

Het webinar biedt een theoretische basis door recent onderzoek uit de metafoorwetenschappen en de vertaalwetenschappen samen te brengen en een stapsgewijze methode voor het vertalen van metaforen voor te stellen.

Inleiding

Bij ‘metaforen’ denken veel mensen meteen aan literatuur en poëzie, aan creatieve en complexe beeldspraak met een diepere betekenis. Men gaat er dan van uit dat de schrijver deze metaforen bewust gebruikt om een bepaald effect te bereiken en dat de lezer deze metaforen ook bewust opmerkt en waardeert. En hoewel het zeker waar is dat er in literaire werken zulke metaforen te vinden zijn, toonden taalkundige George Lakoff en filosoof Mark Johnson al in 1980 aan dat we in feite “leven in metaforen”. De meeste metaforen zijn niet afwijkend of uitzonderlijk – ze komen gewoon in ons dagelijks taalgebruik voor, en we gebruiken en begrijpen ze zonder dat we ons daar bewust van zijn. Zo zeggen we bijvoorbeeld dat iets ons veel tijd gekost geeft, of dat je je tijd niet moet verspillen. Of dat iemand halfbakken ideeën heeft en dat we het zat zijn om dingen te moeten voorkauwen. Lakoff en Johnson lieten zien dat deze talige metaforen systematische patronen vormen en dat dit komt doordat we een onderliggende metafoor in ons denken hebben, namelijk TIJD IS GELD en IDEEËN ZIJN VOEDSEL. Binnen de cognitieve metafoorwetenschappen wordt daarom een onderscheid gemaakt tussen de conceptuele metaforen in ons denken (TIJD IS GELD en IDEEËN ZIJN VOEDSEL), en de linguïstische metaforen in ons taalgebruik, zoals verspillen en voorkauwen.

We praten dus niet alleen in metaforen, we denken ook in metaforen. Deze metaforen bepalen voor een groot deel hoe we de wereld om ons heen begrijpen en beïnvloeden zo ook vaak ongemerkt ons gedrag. Recent onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat mensen andere maatregelen geschikt vinden afhankelijk van of migranten worden beschreven als een ‘golf’ of een ‘virus’. Ander onderzoek laat zien dat het voor sommige patiënten beter werkt om een ziekte als kanker niet te beschrijven aan de hand van oorlogsmetaforen (de strijd tegen kanker, je moet vechten tegen de ziekte) maar aan de hand van reismetaforen (je hebt nog een lange weg te gaan, het gaat de goede kant op). We kunnen ons dus ook richten op de communicatieve dimensie van metaforen en bekijken hoe metaforen een rol kunnen spelen in het beïnvloeden van hoe mensen over een bepaald onderwerp praten en denken. Deze communicatieve metaforen hebben vaak net weer andere kenmerken waardoor ze ons meer opvallen.

Voor vertalers en tolken zal het niet als verrassing komen dat vrijwel alle gesproken en geschreven teksten metaforen bevatten. En ook niet dat sommige metaforen heel conventioneel zijn, terwijl andere juist origineel of opvallend zijn. Maar hoe ga je als vertaler of tolk met die verschillende vormen en functies van metaforen om? Maakt het voor je vertaalkeuzes uit of de metafoor conventioneel of creatief is? En wat is de invloed van het genre en de tekstsoort op de vertaling? Hoewel er binnen de vertaalwetenschap enkele modellen zijn ontwikkeld voor het vertalen van metaforen, sluiten deze modellen vaak weinig tot niet aan op recente inzichten uit de metafoorwetenschappen. Studies vanuit de metafoorwetenschappen laten op hun beurt vaak weer een te simplistische benadering van vertalen zien. In beide wetenschappelijke tradities wordt nog te vaak gekeken naar metaforen als puur talig fenomeen, zonder ook de conceptuele en communicatieve dimensie mee te wegen. Hierdoor komt de nadruk al snel te liggen op het vinden van een “equivalente” uitdrukking in de doeltaal.

Inhoud:

In het webinar komen de volgende vier onderwerpen aan bod, met genoeg ruimte voor vragen en discussie. Het webinar richt zich vooral op de theoretische basis voor het vertalen van metaforen in verschillende genres en tekstsoorten en wordt taalonafhankelijk aangeboden.

1. Wat wordt er allemaal bedoeld met “metafoor”?
2. Recent onderzoek binnen de Cognitieve Metafoorwetenschappen
3. Contrastief-taalkundig en vertaalwetenschappelijk onderzoek naar metaforen
4. Een methode voor het vertalen van metaforen

Leerdoelen

Leerdoelen:

• De verschillende definities van het begrip ‘metafoor’ leren kennen
• Kennis opdoen over recent onderzoek naar de eigenschappen van metaforen in verschillende genres en tekstsoorten
• Kennis opdoen over recent onderzoek naar het vertalen van metaforen
• Inzicht krijgen in welke factoren een rol spelen in het vertalen van metaforen
• Inzicht krijgen in hoe je besluit welke vertaling het beste past en hoe de verschillende vertaalopties de uiteindelijke beeldvorming beïnvloeden

Leesopdracht

In uw KTV-account vindt u een artikel uit De Correspondent; u kunt dit artikel als voorbereiding doorlezen.

Dr. A.G. (Lettie) Dorst is universitair docent Vertalen en Engelse Taalkunde aan de Universiteit Leiden. Na een bacheloropleiding Engelse Taal en Cultuur en masteropleiding ICT en Vertalen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam besloot Lettie Dorst al gauw dat ze verder wilde in de wetenschap. Ze deed vier jaar lang promotieonderzoek naar de vorm, functie en distributie van metaforen in dagelijks taalgebruik en promoveerde op 15 juni 2011 op het proefschrift “Metaphor in Fiction: Language, Thought and Communication”. In 2012 maakte ze de overstap naar de Universiteit Leiden, waar ze haar twee grote liefdes – metaforen en vertalen – in zowel haar onderwijs als haar onderzoek succesvol integreerde. In de masterspecialisatie Vertalen geeft zij onder andere vakken op het gebied van Vertaalwetenschap, Vertaaltools en taaltechnologie, Ondertitelen, en Multimodaal Vertalen (een vak waarin o.a. het vertalen van comics, het nasynchroniseren van liedjes in films en het lokaliseren van videogames aan bod komen). Haar huidige onderzoek richt zich onder andere op het vertalen van metaforen, stijl en gender in literaire teksten, zoals in haar publicaties over het vertalen van gender in The Great Gatsby, van stijl in The Hobbit, en van metaforen in One Flew over the Cuckoo’s Nest. Daarnaast maakt ze deel uit van een interdisciplinair onderzoek naar de metaforen die Nederlanders met een migratieachtergrond gebruiken om over dementie te praten in verschillende erfgoedtalen (Turks, Berber, Kantonees, Papiamento, Sranan Tongo), en is zij leider van het project “The Value of Machine Translation in the Multilingual Academic Community”.

Aan deze activiteit zijn de volgende punten en kenmerken toegewezen

 

Accreditatie

 

Competenties

Linguïstische en tekstuele competentie, Vertaalcompetentie, Tolkcompetentie

Contacturen

2,00

Voorbereiding

 

Totaal

2,00

Meer informatie over bijscholingspunten vind je hier.

Details van deze opname:

U ontvangt na aankoop van de opname een link waarmee u gedurende 7 dagen de opname kunt openen en afspelen.

Duur: 1:52:23 minuten
Beschikbaarheid: 7 dagen na aankoop
Documentatie: PowerPoint als hand-out in PDF
Aantal PE: 2
Certificaat van deelname: ja, per e-mail

Hoe werkt het?

'ik vond de presentatie uitstekend en de spreekster heel plezierig.  het webinar bood een helder overzicht van de theoretische stromingen en ontwikkelingen in de metafoorwetenschap in combinatie met vertalen, met veel praktische voorbeelden voor de benadering van de vertaling van metaforen. zeer nuttig!'

'Boeiend webinar. Inhoud zeer leerzaam en origineel. Goed om hier als vertaler weer eens mee te worden geconfronteerd. Het zet je als vertaler aan het denken en wellicht word ik er creatiever en tegelijkertijd ook voorzichtiger door.'

'Ik vond het interessant dat de wetenschappelijke benadering van metaforen werd besproken. Ook dat je met het gebruik van metaforen een bepaalde toon kunt zetten is heel duidelijk geïllustreerd. De spreekster gaf ook een paar interactieve oefeningen, heel verhelderend en leerzaam!'